– Ronald Plasterk, 16 dec. 2021 in COLUMNS / De Telegraaf

Het formatieteam heeft besloten een minister voor stikstof in te stellen! Als studenten biochemie leerden we destijds de eerste drie regels van het periodiek systeem der elementen, dat vergeet je nooit meer: HHe, LiBeBCNOFNe, NaMgAlSiPClAr!

De N in de tweede regel is stikstof.

H is waterstof, He is het edelgas helium; in de tweede regel staat voor C koolstof, N stikstof en O zuurstof. Stikstof en zuurstof samen vormen 99 procent van wat we inademen, maar dat is niet de reden dat er een aparte minister voor komt (plus miljarden aan uitgaven). Er is een andere reden, de stikstofcrisis, maar die crisis bestaat niet. Het is een bureaucratische werkelijkheid, een door ambtenaren gecreëerd probleem.

Het is goed om te beginnen met een kaartje van Nederland en buurlanden waarop het stikstofoverschot met rode kleur zichtbaar is, en de gebieden zonder overschot groen. Wat dan opvalt, is dat de grens tussen groen en rood heel precies de landsgrens tussen Nederland en Duitsland is. Je kunt de contouren van Twente en de Achterhoek goed herkennen. De zogeheten stikstofcrisis bestaat alleen in Nederland! Dat geeft te denken, want zou de chemische stof stikstof zich zo precies aan de landsgrenzen houden? Dit wijst er al op dat er chemisch niets aan de hand is, maar dat er een bestuurlijke kwestie speelt.

Arme bodem

De kern is dit. Er zijn gebieden met een rijke bodem, en gebieden met een arme bodem. Rijke bodem betekent dat er allerlei planten kunnen groeien, arme bodem betekent schrale grond waarop weinig groeit. De rijkdom wordt vooral bepaald door nitraat en ammoniak, dat zijn chemische verbindingen van N, stikstof. Biologen spreken van ’eutrofiëring’, verrijking, als een schrale omgeving wordt omgezet in een rijke. Als een hond in de sloot poept, is er eutrofiëring van die sloot, want daar kunnen plantjes van groeien.

Ook nog voor de achtergrond: Nederland kent geen vrije natuur. We hebben een parkenlandschap, honderd procent aangelegd. De bossen, de weiden, de heidegebieden. Alleen de Noordzee is vrije natuur, maar die wordt nu door de windindustrie omgebouwd tot industrieterrein.

In bestuurlijk Nederland is er Staatsbosbeheer, dat verantwoordelijk is voor het planten en onderhouden van bossen; daarbinnen is er ook een thema ontbossing. In een onbewaakt ogenblik is er door het Rijk een enorme serie heel kleine snippertjes Natura 2000-gebieden aangewezen. Doordat die snippertjes zo klein zijn, en doordat Nederland dichtbevolkt is, krijg je veel eerder overschrijdingen dan in buurlanden.

Brusselse regels

Bovendien zijn de normen strenger gesteld. Brusselse regels werken vervolgens zo dat het elk land vrijstond om aan te wijzen wat men wilde, maar een aanwijzing kan nooit meer ongedaan gemaakt worden. In die Natura 2000-gebieden, die dus de verklaring zijn van de rood-groene landsgrenzen, is vastgelegd dat – als iets op het moment van aanwijzen arme grond was, heidegrond – dat voor eeuwig zo moet blijven, en er desnoods ontbost moet worden. Wat bos is, moet bos blijven.

Als je zou willen herleiden waarom het ene stuk ooit gekapt is tot heide en het andere beplant is tot bos zou je uitkomen bij Downton Abbey-achtige gezelschappen die in de achttiende of negentiende eeuw besloten dat iets een jachtgebied zou moeten worden voor korhoenen (alle bomen weg), of juist voor reeën (vol zetten met bomen, waardoor spechten fladderen waar voorheen het korhoen waggelde). De specht en het korhoen zijn allebei mooie vogels. Bos en hei zijn allebei mooie landschappen. Je kunt niet zeggen dat de ene biotoop meer natuurlijk is of meer waardevol dan de andere. De Veluwe, heel mooie natuur, dankt zijn bestaan aan houtkap voor Amsterdam.

De hele discussie over wat natuurlijk is in Nederland is hopeloos. Was het natuurlijk dat er groot wild in de Oostvaardersplassen van de honger lag dood te gaan? Als een schaap wordt doodgebeten door een wolf, is dat minder erg dan een rituele slacht? Voor het schaap maakt het niet uit. Dit zijn eindeloze discussies: in Nederland is niets natuurlijk. We leven in een aangeharkt land en zijn zelf verantwoordelijk voor hoe we het inrichten.

Misverstand

We zijn oliedom bezig als we op de ene plaats bossen aanleggen ter wille van de CO2, en op andere plaatsen ten koste van extreem veel geld proberen te voorkomen dat er bossen gaan groeien. Ons land als geheel kent geen stikstofcrisis, net zomin als onze buurlanden, waar ze er nog nooit van gehoord hebben. De stikstofuitstoot is in Nederland sinds de jaren negentig meer dan gehalveerd. De stikstofcrisis is een bestuurlijk gecreëerd probleem, en kan alleen bestuurlijk opgelost worden. Je kunt in plaats van een minister van N beter een minister aanstellen die het misverstand doorziet, en Brussel gaat vertellen dat Nederland de Natura 2000-gebieden zal heroverwegen. Een andere redelijke en houdbare oplossing is er niet.

Dit is niet een politiek links of rechts onderwerp; de nieuwe Duitse regering met sociaaldemocraten kent geen stikstofcrisis en besteedt er geen miljarden aan.