– Zwolle, met op de achtergrond de binnenstad en rechts de IJsselhallen, het evenementencomplex dat wijkt voor huizen.
Zwolle staat voor een ongekende groeispurt: pakweg 40 procent meer huizen in twintig jaar tijd en qua inwoners gaat ze van 129.000 nu naar 160.000 tot 180.000 inwoners in 2040. Een sprong in stedelijkheid, heet het. Maar waarom eigenlijk? Heeft de Zwollenaar daar ooit voor gekozen? ,,We offeren op deze manier ons groen op aan de Randstad.’’
Het is eind 18de eeuw en door het Overijsselse stadje Zwolle stiefelen zo’n twaalfduizend mensen. Drie eeuwen later herbergt alleen de wijk Assendorp al dat aantal inwoners. Kortom: groei is niet nieuw, maar als de voorspellingen voor de komende twintig jaar bewaarheid worden, dan staat Zwolle een bevolkingsexplosie te wachten. De stad is in zwang en heeft naar verwachting dertigduizend tot vijftigduizend extra inwoners in 2040. De afgelopen tien jaar kwamen er ‘slechts’ een kleine tienduizend bij. Een belangrijke ontwikkeling volgens de gemeente: steeds meer Randstedelingen trekken richting Zwolle.
Dus zijn er huizen nodig. Veel en snel. Meer woningen in al bebouwd gebied (IJsselhallen, Zwartewaterallee, stationsgebied), maar ook de groene randen van de wijken ontkomen niet aan nieuwbouw (denk aan Harculo, Stadshagen en Westenholte). Aanzetten hiervoor worden gegeven in het ontwerp van de zogeheten omgevingsvisie, waar de gemeenteraad maandagavond over debatteert.
Groei wordt daarbij welhaast gezien als een vaststaand feit. De komende tien jaar komen er tienduizend woningen bij en tot 2040 wordt rekening gehouden met 25.000 extra huizen. Een opdracht die op Zwolle afkomt en waar in en buiten het stadhuis zo goed mogelijk een antwoord op gegeven moet worden. Maar is groei echt zo dwingend? En biedt die ontwikkeling de stad dan juist een uitgelezen kans om uit te groeien tot een landelijke toplocatie of haal je het paard van Troje binnen?
De eerder dit jaar overleden groene visionair Gerard Mostert liet er in ieder geval geen twijfel over bestaan. De houder van de Zwolse Erepenning, die zorgde dat de natuur overleefde in stedelijk gebied, waarschuwde in 2012: ,,Er komt een keer een moment dat – als je kijkt naar de verhouding tussen bebouwd en onbebouwd – Zwolle vol is.” Ook vanuit Zwolse buitengebieden werden afgelopen weken zorgen geuit over de Zwolse groeiambities.
En volgens Wim Hovestad, voorzitter van Wijkvereniging Berkum, wordt met de huidige ideeën de acceptabele ontwikkeling van Zwolle ver overschreden. ,,We zijn twee jaar geleden naar de stembus geweest voor de gemeenteraadsverkiezingen, maar in geen enkel verkiezingsprogramma stond iets over 25.000 extra huizen. Het college van burgemeester en wethouders heeft het mandaat niet om dit te doen.’’ Oppositiepartij CDA kwam deze week met vergelijkbare kritiek.
Woonwethouder Ed Anker (ChristenUnie) nuanceert: ,,Die tienduizend extra huizen staan inderdaad in de ontwerp-omgevingsvisie, en daarbij ligt de nadruk op binnenstedelijke ontwikkeling. Het aantal van 25.000 staat in de inleiding om aan te geven dat er op de langere termijn een nog grotere opgave op ons afkomt. Maar op dat aantal moeten we ons niet blindstaren.’’ Nieuwe vinexwijken als Stadshagen, waarbij weilanden helemaal volgebouwd worden, ziet hij sowieso in Zwolle niet meer verrijzen.
Maar volgens Hovestad, die het dorpse karakter van zijn Berkum en het groen in zijn gemeente koestert, valt er met dergelijke groeiverwachtingen niet aan te ontkomen. ,,Als je als gemeente zegt dat je groen, duurzaamheid én wonen heel belangrijk vindt, dan moet je ook zo eerlijk zijn om te zeggen dat dat allemaal niet gaat passen in de fysieke ruimte die Zwolle heeft. Met 25.000 extra huizen bouw je de gemeente gewoon helemaal vol. Waarom worden er niet meer woningen gebouwd in bijvoorbeeld Hasselt, Nieuwleusen, Heino en Hattem? Neem de binnenstad van Hasselt, die bloedt dood. Zet in die stad dan extra huizen neer, dan blijven de voorzieningen ook op peil.’’
Volgens demograaf Joop de Beer, werkzaam bij het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut met meerdere publicaties op zijn naam over bevolkingsgroei in grote steden, ‘een volkomen logische en terechte vraag’. ,,Want op zich is het best apart dat je in een klein land als Nederland zulke grote verschillen hebt tussen krimpgebieden en regio’s met druk op de woningmarkt.’’
Kan de provincie Overijssel ingrijpen om de groei van Zwolle te temperen? Volgens woordvoerder Herman Dorgelo is in de eerste plaats toch echt de gemeente aan zet. ,,Een gemeente bepaalt zelf haar groeiambitie. We doen wel gezamenlijk onderzoek naar de woonbehoefte en hebben hierover ook met Zwolle intensief overleg. Natuurlijk gebeurt dat in samenhang met omliggende gemeenten, maar de gemeente bepaalt uiteindelijk de woonagenda.’’ Wanneer een stad wil uitbreiden, komt de vergunningaanvraag op het bordje van de provincie. Die bekijkt dan nog wel of een bouwplan de natuurtoetsen kan doorstaan.
Vroeger had de landelijke overheid een veel grotere, sturende rol, legt demograaf De Beer uit. De bal ligt nu bij de gemeenten, die met elkaar de concurrentie aan kunnen gaan. ,,De verwachting is dat er tot 2050 een miljoen mensen bij komen in Nederland, dus het zou me niet verbazen dat Zwolle gaat groeien. Maar al die modellen over de verdeling van de bevolking zijn geen wet van Meden en Perzen. Wat dat betreft heb ik wel vraagtekens bij prognoses over woningbehoefte. Het is ook maar net wat je als gemeente wilt. Maar het zit in onze cultuur om groei als iets goeds te zien, krimp heeft een negatieve connotatie. Met de klimaatdiscussie wordt de vraag opgeworpen of groei echt wel zo goed is.’’
Maar natuurlijk heeft het verhaal twee kanten. Want dat Zwolle moet laten bijbouwen om de eigen jeugd straks überhaupt een dak boven het hoofd te geven, is voor velen dan wel weer belangrijk. Wijkvereniging Berkum-voorzitter Hovestad: ,,Elke Zwollenaar wil dat zijn kind hier een woning kan krijgen. Maar moeten we ook de mensen bedienen die een peperduur appartement in Amsterdam willen inruilen voor een tweekapper in Zwolle? We offeren op deze manier ons groen op aan de Randstad.’’
Het is niet zo dat wij mensen uitnodigen om hier te komen wonen. Zwolle is gewoon heel populair
– Ed Anker, woonwethouder gemeente Zwolle
Dat is te makkelijk, vindt wethouder Anker. ,,Het is echt niet zo dat wij mensen uitnodigen om hier te komen wonen. Zwolle is gewoon heel populair.’’ Temeer de stad het tweede spoorwegknooppunt van Nederland heeft en ze in de toekomst onderdeel wordt van een netwerk van negen steden waarbinnen elke tien minuten een intercity rijdt. En het is niet voor niets dat de metropooldriehoek Amsterdam, Rotterdam, Eindhoven opgerekt wordt tot een vierkant mét Zwolle, vult burgemeester Peter Snijders aan. ,,De populariteit heeft ook alles te maken met de economie, Zwolle ontwikkelt zich goed. We vallen op.’’
De woningbouw dan afremmen betekent volgens Anker dat je mensen klem zet, juist ook je eigen inwoners. ,,Je ziet nu al dat Zwollenaren steeds vaker uitwijken naar omliggende gemeenten. Collega’s in die gemeenten zeggen me: ‘Ed, jullie moeten aan de bak, want Zwollenaren duwen onze inwoners eruit.’ We hebben als Regio Zwolle één woningmarkt, waarbij we gezamenlijk kijken hoe we groei een plek kunnen geven en de kwaliteit zo hoog mogelijk kunnen te houden. De druk op de woningmarkt is gewoon hartstikke groot. Dat kunnen we als regio niet alleen, daarom is het belangrijk bij het Rijk zichtbaar te maken wat hier aan de hand is.’’
Ondertussen zorgen thuiswerk-ervaringen tijdens de coronacrisis er mogelijk voor dat Zwolle nog populairder wordt bij inwoners van bijvoorbeeld Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Demograaf De Beer voorziet een ontwikkeling waarbij mensen die nu nog in de Randstad wonen en werken dankzij de mogelijkheden van thuiswerken hun woonplezier zoeken buiten de drukte van het westen. ,,Bij meer thuiswerken verwacht je meer bevolkingsspreiding door het land.’’
Voordeel kan daarbij dan wel weer zijn dat de vraag naar kantoorruimte afneemt. Op meerdere plekken worden kantoren in Zwolle nu al omgevormd tot appartementen.
Zeggen dat Zwolle op een gegeven moment af is, kan volgens Anker niet. ,,Daarvoor is de stad te beweeglijk. Dat zie je bijvoorbeeld aan de spoorzone, Zwartewaterallee en IJsselhallen, die omgevormd worden tot woningbouw. Je kunt de stad niet vastzetten in de tijd.’’
Burgemeester Snijders en Anker spreken van een maatschappelijke ontwikkeling en een natuurlijk proces die ervoor zorgen dat Zwolle moet inspelen op veranderende woonwensen. ,,Dit was een echte gezinnenstad, maar er komen steeds meer één- en tweepersoonshuishoudens. We maken dus ook een inhaalslag waar het gaat om appartementen’’, aldus Anker.
De volgende sprong in stedelijkheid dient zich aan, die rotsvaste overtuiging is er bij de gemeentebestuurders. Anker: ,,In de jaren zeventig gebeurde dat ook, nadat Zwolle aangesloten werd op het netwerk van de hoofdinfrastructuur.’’ Eind jaren zestig werd de snelwegbrug over de IJssel aangelegd, waarmee er een snelle autoverbinding kwam tussen Zwolle en het westen. Wijken als Zwolle-Zuid en Stadshagen werden in de decennia daarna uit de grond gestampt.
Het is belangrijk dat we onze kwaliteiten vasthouden waar het gaat om het landschap en de natuur. Daar moeten we echt veel aandacht voor hebben
– Peter Snijders, burgemeester Zwolle
De nieuwe uitbreiding van de stad wordt anders. Naast binnenstedelijke ontwikkeling vallen termen als landschappelijk bouwen. Dorpser. Maar waar en hoe precies, dat is nog koffiedik kijken. Zolang het groen maar niet naar de knoppen gaat. Snijders: ,,Het is belangrijk dat we onze kwaliteiten vasthouden waar het gaat om het landschap en de natuur. Daar moeten we echt veel aandacht voor hebben.’’